Να μην έχουμε τον πολιτισμό για βιτρίνα

Περιμένοντας σε λίγες μέρες το ξεκίνημα του Syros Jazz Festival με την εμφάνιση της Φιλαρμονικής του Δήμου Σύρου-Ερμούπολης, μιλήσαμε με την Alice Labarche.

Σε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση, η αρχιμουσικός μάς μίλησε για τα πρώτα της βήματα στη μουσική, την εγκατάσταση στην Ελλάδα, την πορεία της από τότε που ανέλαβε τη Φιλαρμονική και τα όνειρά της.

Αλίς ξεκίνησες την ενασχόλησή σου με τη μουσική στη Γαλλία από πολύ νωρίς. Πώς ήταν για ένα παιδί τότε να συνδυάζει τις μουσικές σπουδές με τα μαθήματά του; 

Ξεκίνησα 7 χρονών, με 2 χρόνια σολφέζ και θεωρία, και μετά μόνο έπιασα ένα όργανο. Κάναμε πολλή χορωδία, και πολύ ντικτέ (μέτρησα 13 χρόνια). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να έχω ένα καλό αυτί, αν και σχετικό, όχι απόλυτο. Μπορώ δηλαδή να ακούω διαστήματα και όχι νότες.

Τώρα το θέμα σπουδές και μουσική με βάζει σε δύσκολη θέση (γέλια). Από το νηπιαγωγείο άρχισα να μην τα πηγαίνω καλά με το σύστημα… Δεν έκανα φασαρία, απλά ό,τι δεν μου άρεσε δεν το έκανα. Το αποτέλεσμα είναι ότι δεν έχω καν απολυτήριο λυκείου, αλλά η μουσική ήταν ο δρόμος μου και μου προσέφερε μια όμορφη ζωή, γεμάτη, ενδιαφέρουσα.

Πώς επέλεξες να μάθεις κλαρινέτο;

Η αλήθεια είναι ότι δεν το επέλεξα. Ήθελα να μάθω κόρνο, αλλά μου είπαν ότι ήταν για τα αγόρια (ευτυχώς έχουν αλλάξει τα πράγματα και οι γυναίκες σήμερα παίζουν και χάλκινα!) και μου έβαλαν ένα κλαρινέτο στα χέρια. Δεν το μετάνιωσα. Αργότερα ήρθε το σαξόφωνο, και όταν έφτασα στη Σύρο, αναγκαστικά ασχολήθηκα με όλα τα χάλκινα και τα κρουστά, πράγμα που μου δημιούργησε πολύ άγχος για να μην κάνω ζημιά στα παιδιά και να έχουν σωστές βάσεις. Είναι σαν να πούμε στους γιατρούς ενός νοσοκομείου να καλύψουν όλες τις ειδικότητες αφού στο κάτω κάτω είναι όλοι γιατροί… Αυτό στη μουσική και στην Ελλάδα συμβαίνει μόνο στις Φιλαρμονικές. Δεν έχω ακούσει να ζητάνε σε ένα βιολιστή να διδάσκει βιολοντσέλλο! Κάποιες ειδικότητες είναι πολύ κοντά, αλλά δεν είναι δυνατό να τα έχεις σπουδάσει όλα, θα πρέπει να φτάσεις 150 χρονών για να τα καταφέρεις…

Τι σε έφερε στην Ελλάδα και τι σε έκανε να διαλέξεις τελικά τη Σύρο για να εγκατασταθείς μόνιμα;

Η Ελλάδα προέκυψε μετά από 10 χρονιά δουλειάς στη μουσική στη Γαλλία. Είχα μπει σε μια ρουτίνα, μια μονοτονία. Ήμουν τότε 27 χρόνων και δεν μπορούσα να δω τον εαυτό μου να κάνει το ίδιο πράγμα για ακόμα 30 χρόνια. Ήθελα να δω αν μπορώ να ζω σαν τον υπόλοιπο κόσμο, με μια «φυσιολογική δουλειά», όπως μου λέγανε κάποιοι. Κι έτσι ήρθα στην Ελλάδα το 1995 για μπέιμπι σίτινγκ, εσωτερική. Τώρα γελάω γιατί ούτε αυτό ήταν μια ορθή απόφαση (γέλια).

Έκανα και άλλες δουλειές αλλά με έναν περίεργο τρόπο, η μουσική ξεφύτρωνε συνέχεια μπροστά μου. Μια μέρα ένας μουσικός σε μια συζήτηση που είχα μαζί του στην Αθήνα μου είπε «δεν έχεις το δικαίωμα να σπαταλάς τη μουσική σου παιδεία. Πρέπει να ξανακάνεις μουσική επαγγελματικά». Και τον άκουσα.

Το 2007 ένιωθα ότι κάτι αλλάζει στην Αθήνα και κατάλαβα ότι ένας κύκλος κλείνει. Είχα προτάσεις για το εξωτερικό, αλλά μ’ άρεσε η Ελλάδα, δεν νομίζω ότι θα ήθελα να είμαι κάπου άλλου. Όχι όμως στην Αθήνα που άρχιζε να μοιάζει με Ευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Διάλεξα τη Σύρο λόγω των δρομολογίων των καραβιών, του νοσοκομείου και των υπηρεσιών. Ακούγεται λίγο ξερό αλλά δεν είχα ιδέα ότι ήταν ένα νησί τόσο δραστήριο!

Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν συμβεί μεγάλες αλλαγές στις μουσικές σπουδές ανά τον κόσμο. Πώς θα συνέκρινες το επίπεδό τους στην Ελλάδα σε σχέση με την εμπειρία σου στη Γαλλία;

Δύσκολη ερώτηση. Ο κόσμος αλλάζει, και η μάθηση της μουσικής σχετίζεται πολύ με το σύστημα παιδείας της κάθε χώρας. Γι’ αυτό δεν συγκρίνω τα συστήματα. Από την αρχή έκανα το δικό μου σύστημα, παίρνοντας τα θετικά και από τις δύο χώρες.

Στη Γαλλία η παραδοσιακή μουσική και τα όργανά της έχουν σχεδόν εξαφανιστεί και ο αυτοσχεδιασμός σχεδόν περιορίζεται στην τζαζ. Θαυμάζω την πολυχρωμία της ελληνικής μουσικής. Είναι  σημαντικό να προστατεύεται αυτή η ποικιλία ειδών μουσικής και να αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει μεγάλη κλίση για τη μουσική!

Στην κλασική μουσική η αποστήθιση των ασκήσεων μας οδηγεί στο εξής παράδοξο: πολλοί  έχουν πτυχίο αρμονίας αλλά δυσκολεύονται στο να διαβάζουν μια παρτιτούρα με το όργανο τους. Είναι δηλαδή σαν να ξέρουν γραμματική και ορθογραφία αλλά δεν μπορούν να διαβάζουν ένα βιβλίο με άνεση. Και το θέμα του αυτιού: δεν είναι πάντα κάτι έμφυτο. Μαθαίνεται. Είμαι η ζωντανή απόδειξη… Αλλά θέλει χρόνο, υπομονή και επιμονή. Αυτό που μετράει πάνω απ’ όλα είναι ο τρόπος διδασκαλίας. Δεν υπάρχει μαγική συνταγή.  Πάντα ψάχνεις το κάτι τι που θα κάνει τη διαφορά. Κάθε μαθητής είναι διαφορετικός και πρέπει να μάθεις τον τρόπο λειτουργίας του για να βρεις την κατάλληλη μέθοδο.

Μετά την πανδημία η κοινωνία βρίσκεται σε μια έξαλλη κατάσταση όπου τίποτα δεν έχει σημασία,  ο καθένας θέλει μόνο εύκολα και γρήγορα αποτελέσματα. Νομίζει ότι ο κόσμος είναι μια οθόνη με πολλά παράθυρα ανοιχτά ταυτόχρονα και πηγαίνεις από το ένα στο άλλο χωρίς δυσκολία. Έτσι όμως δεν μπορείς να φτάσεις στην ουσία. Έχουμε λοιπόν μια μεγάλη πρόκληση μπροστά μας!

Ανέλαβες τη Φιλαρμονική του Δήμου το 2008. Τι κατάσταση είχες να αντιμετωπίσεις;

Ένα μεγάλο παράδοξο. Από τη μια την ορχήστρα σχεδόν διαλυμένη και από την άλλη έναν μικρό πυρήνα μουσικών που την υπερασπιζόταν με όλες τους τις δυνάμεις. Η πίστη αυτών των ανθρώπων με ώθησε να παλέψω για να αποδείξω ότι είχαν δίκιο. Η Φιλαρμονική αξίζει να υπάρχει και προσφέρει ένα είδος μουσικής που, θέλουμε ή μη, υπάρχει στη Σύρο από τα τέλη του 19^ου αιώνα.

Πώς βλέπεις σήμερα την πορεία της Φιλαρμονικής και τη δουλειά που έχεις κάνει όλα αυτά τα χρόνια;

Η Φιλαρμονική πέρασε από 40 κύματα… Από το  2008 μέχρι σήμερα την ανεβάσαμε και φτάσαμε να έχουμε 50 μαθητές και μια ορχήστρα κάθε χρόνο στο Θέατρο Απόλλων με 40-50 ενεργούς  μουσικούς. Είναι μια συλλογική προσπάθεια στην οποία βάζω μέσα τους μουσικούς αλλά και τις οικογένειες των μαθητών.

Το 2016 ήρθε μια μεγάλη «κοιλιά» με μια σημαντική κρίση και το 2017 γυρίσαμε δυνατά με το music hall και παράλληλα καταφέραμε να σταθούμε στα πόδια μας ξανά, ξαναχτίζοντας το φυτώριό μας. Με τον covid όμως τρίτωσε το κακό, καθώς για δυο χρόνια αντιμετωπίσαμε τις συνθήκες που όλοι ξέρουμε και άντε ξανά από την αρχή…

Έδωσα μεγάλη προσοχή στο φυτώριο της Φιλαρμονικής, για να καταφέρω να πλουτίσω το δυναμικό της με όργανα που δεν είχε: τρομπόνι, κόρνο, φλάουτο, ξυλόφωνο – μεταλλόφωνο, για να έχουμε την ισορροπία και το ηχόχρωμα που αρμόζει σε μια σοβαρή ορχήστρα, ανοίγοντας έτσι το φάσμα των ειδών μουσικής που μπορούμε να ερευνήσουμε. Παράλληλα έγραψα το ρεπερτόριο για κάθε είδος υπηρεσιών: παρέλαση, λιτανεία, πένθιμο… Και έδωσα μεγάλη προσοχή στο ρεπερτόριο συναυλιών που είναι ειδικό για Φιλαρμονικές. Οι συναυλίες είναι πολύ σημαντικές για τους μουσικούς. Τους κρατάνε σε εγρήγορση και ανοίγουν τους μουσικούς ορίζοντές τους.

Πολλά από τα μέλη της Φιλαρμονικής είναι μαθητές που συνήθως πλησιάζοντας προς το τέλος της φοίτησης στο σχολείο την εγκαταλείπουν. Πόση υπομονή και ενέργεια χρειάζεται για να βρίσκεται συνεχώς νέο δυναμικό ώστε η Φιλαρμονική να αντιμετωπίζει αυτές τις διαρροές και να κρατιέται σε ένα καλό επίπεδο;

Χρειάζεται πολλή υπομονή και μια συνεχής αναζήτηση ατόμων που έχουν μεράκι και γουστάρουν. Ανεξάρτητα από την ηλικία! Η ενέργεια χρειάζεται στο να αλλάξω τις ενορχηστρώσεις για να βρω τη σωστή ισορροπία της ορχήστρας κάθε χρόνο με τις αποχωρήσεις αλλά και με τις “αφίξεις”, κάποιες φορές τελευταία στιγμή λόγω ασθένειας…

Πώς θα περιέγραφες τη λειτουργία μιας Φιλαρμονικής σε μια αντίστοιχη επαρχιακή πόλη 25.000 κατοίκων της Γαλλίας;

Δεν μπορεί να γίνει σύγκριση ούτε και με μια επαρχιακή πόλη της Ελλάδος. Γεωγραφικά η Σύρος είναι νησί, με ό,τι σημαίνει αυτό για τις μεταφορές και το κόστος που επιβαρύνει τους πολίτες. Στη στεριά οι μαθητές/μουσικοί έρχονται από μια ακτίνα που ξεπερνάει τα όρια ενός Δήμου και έτσι αυξάνεται ο αριθμός τους. Το ίδιο ισχύει και για τους καθηγητές. Ένας μουσικός μπορεί να πάει να διδάξει σε ωδεία και φιλαρμονικές σε μια ακτίνα π.χ. 100 χλμ., να κάνει συναυλίες με διάφορα σύνολα, κι έτσι να έχει έναν μισθό ικανοποιητικό. Για να έρθει σε ένα νησί, θα χάσει μια μέρα (αν όχι δύο) στη μεταφορά, δεν θα έχει πολλούς μαθητές, και η αμοιβή θα είναι περιορισμένη.

Ποια είναι τα πιο δύσκολα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζεις καθημερινά στη δουλειά; Τι πιστεύεις ότι θα βελτίωνε τη Φιλαρμονική και θα της έδινε μια νέα ώθηση και δυναμική;

Η στέγαση. Αν είχαμε μια μεγάλη αίθουσα δοκιμών αρκετή για 50 μουσικούς και τον ανάλογο όγκο για την ακουστική, περισσότερες αίθουσες διδασκαλίας για να μπορούν να έρθουν για μελέτη χωρίς ηχορύπανση, θα βελτιώνονταν αισθητά το επίπεδο και η απόδοση της ορχήστρας. Αυτή τη στιγμή έχουμε κόψει την ορχήστρα σε 3 ομάδες και πριν από κάθε υπηρεσία κάνουμε πρόβα όλοι μαζί έξω. Για συναυλία αναγκαζόμαστε να βρούμε μια στέγη μια εβδομάδα πριν για να δέσουμε τις ομάδες. Σπαζοκεφαλιά όλη τη χρονιά!

Μετά έρχεται το θέμα του προσωπικού. Δεν μπορεί ένας άνθρωπος να είναι αρχιμουσικός, καθηγητής για όλα τα όργανα, γραμματέας, συντονιστής κτλ. Αν και πολλοί το νομίζουν… Τα δυο τελευταία χρόνια, μετά από πολλή πίεση έχω δυο μουσικούς με οκτάμηνες συμβάσεις. Σε έναν χρόνο σταματάει αυτό το πρόγραμμα. Τι θα γίνει μετά; Στο μεταξύ συνεχίζω να κάνω τον μαέστρο και τον καθηγητή. Δηλαδή 2 δουλειές και 4 μήνες τον χρόνο είμαι μόνη μου, ενώ φυσικά οι δράσεις της ορχήστρας είναι για 12 μήνες. Το συμπέρασμα δικό σας…

Το τέλειο θα ήταν να υπάρχει ένας καθηγητής για τα χάλκινα, ένας για το φλάουτο, ένας για κλαρινέτο/σαξόφωνο, ένας για κρουστά και ένας αρχιμουσικός. Θα ήθελα, όταν φτάσει η ώρα να φύγω, να αφήσω μια καλοστημένη, οργανωμένη δομή για να είμαι σίγουρη ότι η Φιλαρμονική θα είναι ασφαλής… για τα 200 χρόνια της το 2069!

Ενώ το κοινό συνήθως απολαμβάνει τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και επικροτεί τους δημιουργούς και τους συμμετέχοντες, υπάρχει μια τάση ο κόσμος ή και οι αρμόδιοι φορείς να μην αντιλαμβάνονται πόση προσπάθεια, μελέτη, πρόβες και φυσικά πόροι απαιτούνται για φτάσει κανείς σε ένα καλό αποτέλεσμα. Τι άποψη έχεις σχηματίσει γι’ αυτό το θέμα μέσα από τη δική σου εμπειρία;

Θα απαντήσω με ατάκες που άκουσα όλ’ αυτά τα χρόνια: «Δεν θα έπρεπε να πληρώνεσαι, στο κάτω κάτω είσαι μουσικός και άρα διασκεδάζεις, δεν δουλεύεις!», «Πάρε 10 παιδιά με στολές και θα είναι μια χαρά!», «Ποιος σου είπε να ανεβάζεις το επίπεδο της φιλαρμονικής;», «Η Φιλαρμονική δεν χρειάζεται μαέστρο, μπορεί να βγει και μόνη της».

Έχουμε τον πολιτισμό για βιτρίνα, για να φαινόμαστε στα μάτια του κόσμου… όμως θα έπρεπε να νιώθει περηφάνεια ο κάθε αρμόδιος ή υπεύθυνος εκδηλώσεων, για το ότι υπάρχουν εθελοντές που κρατάνε ζωντανό τον πολιτισμό, και να σέβονται περισσότερο την απαραίτητη διαδικασία προετοιμασίας για κάθε εμφάνιση. Μ’ αρέσει όταν κάποιος που έχει άγνοια ρωτάει, μαθαίνει,  ενδιαφέρεται να κατανοήσει πώς λειτουργεί μια πολιτιστική δομή κι εκεί μπορώ να γίνω χίλια κομμάτια σε ώρα ανάγκης για να γίνει μια εκδήλωση. Η μάθηση και η κατανόηση είναι το Α και το Ω σε όλα.

Ποια θα έλεγες ότι είναι η μεγαλύτερη χαρά που σου δίνει η δουλειά σου;

Να βλέπω ανθρώπους διαφορετικών οριζόντων και ηλικιών να συναναστρέφονται για ένα κοινό σκοπό. Να αποδέχονται τη διαφορετικότητα, να χαίρονται όταν έρχονται καινούργια πρόσωπα, και να λειτουργούν χωρίς ανταγωνισμό, αλλά με την αίσθηση της ατομικής ευθύνης και της αλληλοβοήθειας για ένα άρτιο αποτέλεσμα. Αυτές οι αξίες ξεπερνάνε το μουσικό αποτέλεσμα. Νομίζω ότι είναι κάτι που η κοινωνία το έχει χάσει. Και να μαθαίνω ότι παλιοί  μαθητές συνεχίζουν τη μουσική στο εξωτερικό ή στη Ελλάδα, και όταν είναι στη Σύρο έρχονται να παίξουν μαζί μας, ειδικά τη Μεγάλη Παρασκευή.

Η Σύρος είναι ένα νησί με έντονη πολιτιστική δραστηριότητα, πολλά φεστιβάλ, αρκετούς δραστήριους συλλόγους. Τι θα ήθελες να αλλάξει για να γίνει καλύτερη η πολιτιστική κίνηση και γενικότερα η ζωή στο νησί;

Το νησί είναι μικρό. Δεν υπάρχουν αρκετές υποδομές για να φιλοξενήσουν αυτή την έντονη δραστηριότητα. Θα ήθελα να γίνονται κινήσεις για τους μόνιμους κατοίκους και όχι μόνο για τους επισκέπτες όπως ακούω συνέχεια. Νομίζω ότι αν ο κόσμος ζει σε αρμονία ο τουρισμός θα ακολουθήσει τον πολιτισμό με φυσικό και ποιοτικό τρόπο. Ας του δίνουμε τη θέση που του αξίζει με σοβαρές πολιτιστικές δομές και όχι μόνο πρόχειρες λύσεις που καταλήγουν σε μόνιμες. Χρειάζονται προγραμματισμός, μελέτες και αποφάσεις που δεν θα χρεωθούν στους τωρινούς αρμόδιους, γιατί το δημόσιο αργεί πολύ. Όμως, νομίζω ότι δουλεύουμε για το καλό της κοινωνίας κι όχι για το προσωπικό ηθικό όφελος και είναι καιρός να αφήνουμε στην άκρη τις όποιες διαφορές υπάρχουν για να ασχοληθούμε σοβαρά με αυτό το θέμα.

Και όταν βλέπω το τμήμα πολιτισμού του Δήμου μας χωρίς προσωπικό στα γραφεία και στις λίγες δομές που υπάρχουν και να γίνονται όλα με το μεράκι κάποιων ανθρώπων, αναρωτιέμαι μήπως βολευτήκαμε με τον εθελοντισμό. Σημειώνω ότι δεν κατηγορώ καμία δημοτική αρχή τωρινή ή του παρελθόντος, είναι μια χρόνια κατάσταση που δείχνει απλά τις προτεραιότητες της κοινωνίας. Κι όταν μια κοινωνία απωθεί τον πολιτισμό, συνήθως είναι η αρχή της παρακμής της. Είναι κάτι που δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα, είναι παγκόσμιο φαινόμενο και είναι άκρως ανησυχητικό.